BİZE ULAŞIN
Üretim bozukluğu sperm sayısı ile ilgili olabileceği gibi kadın yumurtasının döllenmesini engelleyen sperm hareketlerinin zayıflığı veya sperm şekillerinin (morfoloji) anormalliği ile de ilgili olabilir. Sperm değerlerinin normalin altında olması halinde doğal yollardan gebelik elde edilmesinde belirgin zorluklar yaşanmaya başlanmaktadır.
A.Spermin sayı ve kalitesini etkileyen üretim bozuklukları:
1.Genetik bozukluklar
2.Hormonal bozukluklar
3.Enfeksiyonlar ( kabakulak orşiti vb.)
4.Çevresel problemler (radyoterapi/kemoterapi, Uyuşturucu vb.)
B. Spermi dışarıya taşıyan kanallardaki tıkanıklıklar:
1. Epididim / vas defrens tıkanıklıkları
2. Varikosel
3. Ejekulasyon problemleri
C. Diğer nedenler:
1. İnmemiş testis
2. Omurilik yaralanmaları
3. Sistemik hastalıklar
Erkeklerde Kısırlık Belirtileri Nelerdir?
Kısırlığa sebep olabilecek belirli bir hastalık yoksa genelde erkeklerde kısırlık belirti vermemektedir. Kısırlık belirtileri aslında erkeğin doğal yoldan baba olamamasıdır. Kısırlık tanımı 1 yıl (kadının yaşına göre 6 ay ile 1 yıl arasında değişebilir) süre ile herhangi bir korunma yöntemi uygulanmadan ve düzenli cinsel ilişkide bulunulmasına rağmen çiftin hamilelik elde edememesi durumudur.
Erkeklerde kısırlığa neden olan hastalıklar nelerdir?
Birçok faktör spermiogenezi (sperm hücrelerinin üretimi ve olgunlaşması) olumsuz yönde etkileyebilir. Bunlar aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir.
İltihabi hastalıklar: Bazı bakteri ve virüsler erkekte yumurtalık iltihabına sebep olur. Yumurtalıklarından iltihabi bir hastalık geçiren erkeklerin yaklaşık % 25’ inde kısırlık problemi oluşmaktadır.
Hormon bozuklukları: Sperm ve erkeklik hormonu olan testosteron hormonunun üretimi beyin sapından salgılanan iki hormon (follicle stimulating hormon-FSH ve luteinizing hormon-LH) tarafından kontrol edilir. Bu hormonların salınımına ait bozukluklar erkek kısırlığının % 2-5’ inden sorumludur.
Çevresel problemler: Kanser tedavisi için kullanılan ışın ve ilaçlar sperm üretimini bozabilir. Aşırı sigara ve içki içmeye veya sadece strese bağlı olarak da sperm üretim problemleri yaşanabilir. Bunun yanı sıra bazı ilaçlar, çeşitli kimyasal maddeler, radyasyon ve radyoterapi sperm üretimini olumsuz etkilemektedir.
Nadiren semenin içinde sperme zarar verebilecek antikorlar bulunabilir. Bu durum genellikle ameliyat geçirilmiş travma veya enfeksiyonlara bağlı olarak gelişebilir.
Spermin üretim yeri olan yumurtalıklardan dışarı çıkmasını engelleyen tam veya kısmi tıkanıklıklar kısırlık nedeni olabilmektedir. Bu tıkanıklıklar doğuştan olabileceği gibi sonradan bir enfeksiyona da bağlı olabilir. Yumurtalık bölgesinden geçirilmiş bir cerrahi müdahale de tıkanıklığa sebep olabilmektedir.
Erkek kısırlığının dereceleri var mıdır?
Dünya Sağlık Örgütünün 2010 yılında belirlediği kriterlere göre 2-7 günlük cinsel pehriz sonrası alınan sperm değerlendirilmesinin normal kabul edilmesi için sperm sayımının mililitrede 15 milyondan fazla, hareketliliğinin % 32‘ nin üstünde ve Kruger özel boyama tekniği ile yapısal olarak normal sperm oranının en az % 4 olması gerekmektedir.
Semen içerisinde ya hiç sperm bulunmayabilir (azospermi) veya sperm sayısında azalma (oligospermi), hareketliliğinde azalma (astenozoospermi) veya şekil bozukluğu (teratozoospermi) veya bu son üç durumun çeşitli şekillerde kombinasyonları görülebilir. Tedavi semen analizindeki bozukluğun nedenine ve derecesine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.
Erkeklerde kısırlık nasıl anlaşılır? Erkeklerde kısırlık tanısı nasıl konmaktadır?
Çocuk isteği ile başvuran çiftlerde erkeğin değerlendirmesi ilk olarak ayrıntılı hikaye alınması ve sperm incelemesi ile başlar. İlk değerlendirmede hikayesinde bir problem varsa veya sperm incelemesi sonuçları normal değilse tam medikal ve üreme hikayesi alınması, fizik muayene ve cinsel organlarının muayenesi ve diğer tetkiklerinin yapılması için üroloji uzmanına yönlendirilir. Üroloji uzmanı cinsel ilişki sıklığı ve zamanlaması, kısırlık süresi ve varsa önceki eşinin doğurganlık öyküsü, çocukluk dönemi hastalıkları ve gelişimsel hikaye, diğer hastalıkları (diabet, üst solunum sistemi hastalıkları), geçirilmiş ameliyatlar, ilaç kullanımı ve alerjiler, çevresel ve kimyasal toksinler ve ısı, cinsel hikaye-cinsel yolla bulaşan hastalıklar dahil, genel sağlık durumu: Diyet, egzersiz, vb. ve doğumsal kusurlar yönünden ayrıntılı hikaye alır, muayene eder ve gerekli testleri yapar.
Önce kadın mı erkek mi doktora başvurmalı?
Çocukları olmayan çiftlerin yaklaşık %20’inde tek etken erkek faktörü iken diğer % 30-40 çiftte katkı yapan faktördür (Toplamda %50-60). Erkek kısırlığı normal olmayan semen parametrelerinin varlığı olarak tanımlanırken semen analizi normal bile olsa erkek çiftteki kısırlığın nedeni olabilir (sperm ya yumurtayı dölleyemez veya normal genetik yapıya sahip olmayabilir). Bu nedenlerle çiftler birlikte doktora başvurmalıdır.
Çiftler ne kadar sürede gebelik oluşmazsa doktora başvurmak gerekir?
Kısırlık 1 yıl korunmadan gebeliğin denenmesine rağmen hiç oluşmaması veya daha önce gebelik oluşmasına karşın canlı doğum elde edilememesi durumu olarak tanımlanmaktadır. İnfertilite olarak da adlandırılan kısırlığa neden olan birçok faktör bulunmaktadır. Bu nedenler hem kadın hem de erkek kaynaklı olabileceği gibi her ikisinden kaynaklı veya nedeni açıklanamayan kısırlık da olabilmektedir. Kadının yaşı bekleme süresi için önemlidir. 30 yaşın üzerinde 6 ay beklenebilirken 35 yaş üzerinde hemen doktora başvurulmalıdır.
Erkeklerde kısırlık tedavileri nelerdir?
Sperm analizi sonucunda semen içerisinde hiç sperm bulunmayabilir (azospermi), veya sperm sayısında azalma (oligospermi), hareketliliğinde azalma (astenozoospermi) veya şekil bozukluğu (teratozoospermi) veya bu son üç durumun çeşitli şekillerde kombinasyonları görülebilir. Tedavi semen analizindeki bozukluğun nedenine ve derecesine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Erkekteki bu problemlerin nedeni % 30-40 olguda açıklanamaz. Sperm kalite ve sayısındaki bozuklukların nedeni bulunamadığında bir takım deneysel ilaç tedavileri uygulanmaktadır. Bu tedavilerin herhangi bir etkinliği olmadığı gösterilmiştir.
Varikosel erkeklerde sıklıkla gözlenen, testis toplar damarlarındaki genişleme ile seyreden bir tablodur. Bu hastalarda sperm sayısı ve hareketliliğinde azalma, sperm şekil bozuklukları görülebilir. Varikosel hastalığı cerrahi olarak tedavi edilebilmektedir. Varikoseli olan erkeklerde anormal genişlemiş damarlar cerrahi olarak bağlanarak tedavi edilir. Bazı çalışmalarda varikosel ameliyatının faydası olmadığı gösterilmekle birlikte belirgin bir düzelme sağlayabilir.
Hormonal bozukluklar varsa ilaç tedavileri ile sperm yapımı uyarılır.
Spermi dışarı taşıyan kanallarda tıkanıklık varsa cerrahi olarak açılabilir. Günümüzde bu tedaviler ile düzelemeyen çiftler yardımcı üreme teknikleri ile (Aşılama, tüp bebek) bebeklerine kavuşabilmektedir.
Aşılama yöntemi yıkama sonrası sperm sayısı 5 milyon üzerinde olan çiftlere uygulanır. Yumurtlamanın olduğu zamanda sperm laboratuarda yıkanarak hazırlanır, hareketli spermler az miktarda sıvının içinde yoğunlaştırılır ve rahim içine doğrudan yerleştirilir. Yumurta sayısının artırılması ve yumurtlama zamanında aşılama yapılabilmesi için genellikle kadına ilaç tedavisi uygulanır.
Aşılama uygulaması tüp bebeğe göre basit, ucuz ama başarı şansı daha düşük bir seçenektir, uygulama başına hamilelik şansı % 17 civarındadır. 3–4 kez uygulama sonrasında gebelik sağlanamazsa tüp bebek tedavisine geçilir.
TESTİSLERDEN SPERM ELDE ETME
Erkeğin menisinde hiç sperm bulunamadığı durumlarda cerrahi yollarla testis içinden sperm elde edilebilir. Sperm bulmak için değişik yöntemler kullanılabilir. Testiste sperm üretiminin varlığı, uygulanan testlerle belirlenmişse, TESA tekniği yani iğne ile testisten sperm aspirasyonu uygulanmaktadır. Testiste sperm üretiminin gerçekleşip gerçekleşmediği net olarak teşhis edilemediyse mikro-cerrahi yöntemi ile Mikrodisseksiyon Testiküler Sperm Ekstraksiyonu (Mikro TESE) ile sperm elde edilebilir.
Mikrodisseksiyon Testiküler Sperm Ekstraksiyonu (Mikro-TESE)
MikroTESE yöntemi mikrocerrahi gerektiren bir tekniktir. Mikroskobunun 30 kat büyütme avantajından yararlanılarak sperm üretiminin gerçekleştirildiği tubulus adı verilen ince borucuklar ameliyat mikroskobu altında büyütülür ve büyük opak beyazımsı tübüller ayırt edilir. Bu tübüller daha fazla spermatogenik olarak aktif germ hücreleri içermektedir. Sperm bulunma olasılığı yüksek olan bu tübüller ürolog tarafından alınır. Bu tübül embriyolog tarafından parçalanır, tübül içindeki spermlerin dışarıya çıkması sağlanır ve daha büyük büyütmeli (200-400 kat) bir mikroskop altında sperm aranır. Eğer alınan tübül sperm içeriyorsa, sperm elde etmek amacıyla hazırlanır. Hazırlanan spermler mikroenjeksiyon uygulanan mikroskopta ICSI uygulamak amacıyla toplanır.
MikroTESE Yönteminin TESE'ye göre farkı:
•İşlemin mikroskop altında yapılması sperm bulma şansını yüzde 30' dan yüzde 50-60 lara çıkarır.
•Testis aynı zamanda testosteron hormonunu üreten bir bölgedir. Bu nedenle bu yöntem testisten alınan dokunun miktarını azaltarak doku kaybını en aza indirir. Hastanın doku kaybı bu yöntemde çoklu biyopsi yöntemine göre 70 kat daha az olmaktadır.
•Mikroskop altında yapılması nedeni ile testisi besleyen damarlara zarar vermeden kesi yapılmasını sağlar.
•Daha önce sperm bulunamamış ve Klinefelter Sendromu gibi genetik nedenle semende sperm yokluğunda bu yöntem ile sperm bulma şansı yüzde 50' ye yükselmektedir.
Kısır olan erkekler de çocuk sahibi olabilirler mi?
Doğru tanı ve tedavi ile doğal yollardan gebelik elde edilme şansı vardır. Hafif sperm bozukluklarında intrauterin inseminasyon (Aşılama tedavisi), ciddi sperm bozukluklarında ise yardımcı üreme teknikleri (Tüp Bebek Tedavisi) ile gebelik elde edilir. Erkek kısırlığı tedavisinde özellikle son yıllarda büyük aşamalar kaydedilmiş ve önceleri çocuk sahibi olamaz denilen çiftlere çocuk sahibi olma imkanı tanınmıştır. Tek spermin tek yumurta içine verilmesi esasına dayanan mikroenjeksiyon yöntemi ile daha önceleri tedavi edilemez gözü ile bakılan pek çok erkek baba olma şansını yakalamıştır. Menisinde hiç sperm bulunmayan erkeklerde bile testislerden sperm alınarak mikroenjeksiyon yapılmakta ve gebelikler elde edilmektedir.
Erkeklerde kısırlığa genetik incelemeler nelerdir?
Genetik bozukluklar sperm üretimini veya taşınmasını etkileyerek kısırlığa neden olur, çiftin çocuklarını da etkileyebileceğinden önemlidir. Kısır erkeklerde en sık görülenler sayısal veya yapısal kromozomal bozukluklar ve Y-kromozom mikrodelesyonlarıdır. Azospermik (menisinde hiç sperm bulunmayan) erkeklerde %15, sperm sayısının çok az olduğu erkeklerde % 5, sperm analizi normal erkeklerin ise % 1’inde kormozomal bozukluklara rastlanır. Seks kromozomuna ait bozukluklar (47 XXY, Klinefelter sendromu) kısır erkeklerdeki kromozomal bozuklukların 2/3’ünü oluşturur.
Kromozomların yapısal bozuklukları (inversiyonlar, dengeli translokasyonlar) kısır erkeklerde normal topluma oranla daha fazla görülmektedir. Bu nedenlerle; azoospermik hastalarda, sperminde ciddi sayısal, hareket veya morfolojik bozukluk olan erkeklerde ve açıklanamayan kısırlık durumlarında kromozom testleri, Y kromozom mikrodelesyonları ve Sperm DNA hasarı testleri uygulanır.
Prof. Dr. Nilgün Turhan
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı
Web sitesi: http://www.nilgunturhan.com.tr/
Facebook: facebook/drnilgunturhan/
Instagram: instagram/drnilgunturhan/
